Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Krajowe Ramy Kwalifikacji. Rok 2022/2023; Rok 2021/2022 Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt
21-03-2011 01:00Ludzie od zarania dziejów na podstawie zachowania zwierząt i rozwoju roślin przewidywali pogodę, orali i siali. Dobrze znali cykl przyrody. Świadczą o tym nazwy miesięcy: kwiecień - pojawiają się kwiaty, lipiec - kwitną lipy, wrzesień - kwitną wrzosy, listopad - opadają liście, a grudzień - zamarza ziemia. W XVIII wieku, za sprawą Linneusza, powstała nauka opisująca zjawiska przyrodnicze związane z porami roku, zwana fenologią. Z niej wyodrębniły się działy: fitofenologia zajmująca się roślinami, zoofenologia badająca zjawiska w świecie zwierząt i agrofenologia, stawiająca sobie cele praktyczne związane z Paweł Słomczyński / AG1 z 1Fot. Paweł Słomczyński / AGRośliny-wskaźniki Warunki klimatyczne i pogoda wpływają na cykl życia roślin, ale rozwój poszczególnych gatunków następuje w określonej kolejności. Dzięki temu rośliny mogą spełniać funkcję kalendarza. Istotny jest termin, w którym rozpoczynają lub kończą określoną fazę rozwojową - tworzą liście, kwitną, owocują i przygotowują się do zimowego spoczynku. Zwykle obserwacje fenologiczne dotyczą kilku gatunków wybranych przez botaników, tzw. wskaźnikowych. Inne mogą być mało miarodajne. Na podstawie znajomości rozwoju dzikich i ogrodowych roślin botanicy wyróżnili 12 pór roku. Są to: przedwiośnie, pierwiośnie, wiosna, wczesne lato, lato, późne lato, wczesna jesień, złota jesień, późna jesień, przedzimek, zima właściwa i spodzimek. Ich przebieg bywa różny - np. przedwiośnie czasem zaczyna się w styczniu, w innym roku natomiast dopiero w kwietniu i trwa od kilku dni do dziesięciu tygodni. Niekiedy jakaś pora fenologiczna może wcale nie wystąpić (na przykład jeśli wczesny mróz zwarzy zielone liście, nie ma złotej jesieni). Niezmienna jednak pozostaje kolejność pojawiania się sygnalnych zjawisk w rocznym cyklu - i tak zawsze najpierw zaczyna pylić leszczyna, później kwitnie pierwiosnek, jarzębina zaś owocuje przed obserwacje Najbardziej miarodajny kalendarz fenologiczny uzyskamy na podstawie własnych obserwacji, gdyż warunki klimatyczne w Polsce są bardzo zróżnicowane. Położenie geograficzne, wysokość nad poziomem morza, ukształtowanie terenu, bliskość lasu lub dużego zbiornika wodnego - wszystko to ma wpływ na wegetację. Inny jest też jej cykl w miastach i na terenie otwartym. Dzięki znajomości fenologii łatwiej nam będzie przewidzieć, kiedy rozpocząć prace ogrodowe. Na przykład, gdy zakwitną forsycje, należy zacząć kosić trawniki, w porze ukazywania się kwiatów mniszka zaczynamy zwalczać śmietkę cebulankę, a w okresie kwitnienia akacji najlepiej ukorzeniają się sadzonki zielne. Warto też tak zaprojektować rabaty, by zmieniały urodę zgodnie z porami roku w kalendarzu astronomicznym Kalendarz, którego używamy na co dzień, dzieli się na ściśle ustalone cztery pory roku: wiosna - rozpoczyna się 21 marca (zrównanie dnia z nocą); lato - rozpoczyna się 24 czerwca (najdłuższy dzień w roku); jesień - rozpoczyna się 23 września (zrównanie dnia z nocą); zima - rozpoczyna się 22 grudnia (najkrótszy dzień w roku).
Przykłady roślin uprawianych na polu w innych krajach. Produkty otrzymujemy z różnych rodzajów zbóż, roślin okopowych, oleistych, włóknistych. Cykl rozwoju ziemniaka. Cykle produkcyjne: „Od ziarenka do bochenka”. „Od buraka do lizaka”. „Od siewu do tkaniny”. Jesienne prace polowe.
Rytmy biologiczne – to cykliczne zmiany procesów fizjologicznych w czasie. Każda funkcja wewnątrz ustrojowa podlega rytmicznym zmianom poziomu. Znajomość tych zmian ułatwia planowanie działalności człowieka i zrozumienie tych zjawisk biologicznych[1] Dziedziną zajmującą się rytmiką procesów biologicznych jest chronobiologia. Nauka ta ma swe początki już w XVIII w. Początkowe obserwacje dotyczyły roślin z czasem zaczęto badać również zwierzęta. Wysuwano różne hipotezy, jednak najbardziej interesujące wydawały się mechanizmy uruchamiające zegar biologiczny. Już w XX w. naukowcy przeprowadzili szereg doświadczeń na zwierzętach, aby stwierdzić, że szereg procesów fizjologicznych zwierząt przebiega w rytmie dobowym i jest regulowane na drodze endogennej. Istnieje kilka rodzajów rytmów biologicznych człowieka : · rytm okołodobowy – cykl snu i czuwania trwający ok. 24 godzin, · rytm okołomiesięczny – zależny od cyklicznego ustawienia Ziemi i jej satelity Księżyca, · rytm sezonowy – zależny od pór roku, · rytm wieloletni. Znane są również rytmy krótkotrwałe, trwające ułamek sekundy, jak na przykład impuls nerwowy czy praca serca i rytmy tygodniowe wynikające z tradycyjnego podziału tygodnia na 7 dni. Rytmy można podzielić na: egzogenne, które regulowane są przez czynniki zewnętrzne takie jak: temperatura, światło, tryb życia, klimat itp., a także rytmy endogenne, których przyczyna powstania tkwi „wewnątrz” organizmu. Ta wewnętrzna przyczyna związana jest z „zegarem biologicznym” znajdującym się w naszym organizmie. W mózgowiu zwierząt stałocieplnych znajdują się ośrodki kierujące rytmami – przede wszystkim okołodobowymi, które mieszczą się w okolicy pnia mózgu. Dużą rolę spełnia też warstwa rdzeniowa nadnerczy. Rytmy organizmu są rezultatem oddziaływania przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych[2]. Najbardziej charakterystyczne są rytmy okołodobowe CIRCADIAN (od łacińskiego circa dies – około dzień) jest najstarszym z rytmów wrodzonych i wytworzył wiele stałych mechanizmów fizjologicznych (np. senność ogarniającą nas wieczorem). Rytm ten wynosi tyle, ile potrzeba Ziemi na wykonanie obrotu wokół własnej osi, a więc około 24 godzin – to jest tzw. doba słoneczna. Jego generalnym synchronizatorem, a zarazem bodźcem jest cykl „dzień – noc” (jasność – ciemność) oraz wynikająca z tego faza aktywności i spoczynku (czuwanie – sen). W fazie czuwania przeważają czynności układu sympatycznego, a w fazie snu układu parasympatycznego. Działanie tych dwóch układów ma duży wpływ na wiele czynności i funkcji organizmu, niezależnie od naszej woli[3]. Na rytm okołodobowy wpływa przede wszystkim światło, które pełni rolę synchronizatora. Rytmy są zgodne u człowieka jak i u zwierząt z zewnętrznym rytmem dnia i nocy, ale utrzymują się i bez zewnętrznych bodźców. Dokonywano wielu badań, aby poznać podłoże i przebieg zjawisk odpowiedzialnych za rytmikę okołodobową. Przeprowadzono dużo doświadczeń na szczurach i okazało się, że rytmy dobowe wykazują wyjątkową stabilność w różnych warunkach. Szczury zostały narażone na wahania temperatury, głód, stres, pozbawione gruczołów wydzielania wewnętrznego, poddawane działaniu leków, z uszkodzonym układem nerwowym nie zmieniły swoich obyczajów aktywności i spoczynku – nie zmienił się okres poszczególnych rytmów. Dopiero po rozległym uszkodzeniu międzymózgowia wystąpiły zmiany na podstawie których stwierdzono, że zegar wewnętrzny znajduje się w tej części układu nerwowego. Kolejne badania naukowców z Uniwersytetu w Berkley dowiodły, że strukturą odpowiedzialną za okołodobowy rytm snu i czuwania jest para jąder położonych nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych w okolicach międzymózgowia. U szczura, któremu uszkodzono jądra skrzyżowania zaobserwowano zniknięcie rytmiczności okołodobowej, czuwanie - sen stało się chaotyczne w ciągu całej doby. W jądrach skrzyżowania mieści się pierwotny rozrusznik rytmów okołodobowych[4]. W stałych warunkach środowiska ujawnia się jeszcze jedna cecha charakterystyczna dla rytmiki okołodobowej, a mianowicie jej spontaniczność. Oznacza to, że w warunkach środowiska pozbawionego wyznacznika czasu rytmika dobowa danego procesu nie ulega zaburzeniu natomiast występuje zjawisko dryfowania – polegające na tym, że początek jak i zakończenie określonej fazy rytmu ulega stopniowo przesuwaniu się w czasie w stosunku do godzin czasu lokalnego[5]. Naukowcy Aschaff i współpracownik udowodnili to poprzez doświadczenie. Zamknęli dwóch ochotników w bunkrze. Każdy z nich miał osobne pomieszczenie w bardzo dogodnych warunkach, badania nie mieli zegarków ani żadnych urządzeń, dzięki którym mogliby dowiedzieć się jaki jest dzień i godzina. Podczas doświadczeń dokonywano pomiarów fizjologicznych. Badani pierwsze trzy dni doświadczenia, spędzone z zegarem kładli się o zwykłej porze a wstawali o rano, gdy zabrano zegar każdego kolejnego dnia czas udawania się na spoczynek i budzenia się opóźnia się o godzinę. Obrót wskazówek zegara trwa u człowieka ok. 25 godzin. Gdy pobyt w bunkrze trwa jeszcze kilka tygodni, czas czuwania wydłuża się nagle z 17 – 34 godzin a czas snu 8 – 17 godzin. Badany przestawił się z doby 25 godz. na 50 godzin, nie zdając sobie sprawy z tak zasadniczej zmiany[6]. W czasie snu następuje regeneracja sił ustroju, zmniejszenie napięcia centralnego układu nerwowego, synteza kwasów nukleinowych, ale także sen ma swoją rytmikę. Wyróżniamy fazy snu głębokiego przeplatane fazami snu płytkiego, charakteryzujące się marzeniem sennym, szybkimi ruchami gałek ocznych, większą aktywnością bioelektryczną mózgu. Potrzeba snu u dorosłego człowieka jest mniej więcej taka sama w różnych sferach geograficznych i klimatycznych. Na ogół śpimy ok. 8 godzin w ciągu doby. Faza czuwania ma rytm fizjologiczny, który charakteryzuje się okresami zwiększonej i zmniejszonej aktywności. Są to 2-3 godz., okresy wysokiej i obniżonej aktywności. Wykryto, że spadek aktywności następuje w godz. – i wyraźny wzrost między i i – Stałocieplność także podlega okołodobowym zmianom. Temperatura ciała jest podwyższona ok. godz. potem ok. godz. najniższa jest między rano, wzrost temperatury następuje na 3 godzinę przed obudzeniem[7]. Rytm temperatury ciała zgodny z rytmem czuwania i snu pojawia się już w wieku 6-8 miesięcy a przybiera postać typową dla dorosłych w 3-6 roku. Rytm czynności narządów wewnętrznych zależy od faz aktywności i wypoczynku, zmieniając się razem z nimi. Zarówno temperatura ciała, praca serca, ciśnienie tętnicze krwi dostosowują się do zmiany (odwrócenia) warunków. Ciśnienie tętnicze krwi wzrasta w fazie czynnej, spada w wypoczynkowej. Stężenie hemoglobiny czy liczba krwinek białych we krwi wykazują okołodobowe wahania. Stężenie hemoglobiny jest najmniejsze o największe o liczba leukocytów jest najmniejsza ok. a zwiększa się o Nerki wydalają maksymalną ilość wody, mocznika, chlorków i sodu o godz. min. ok. godz. jest to wyraźny rytm 12-godzinny. Wątroba cechuje się cyklicznym rytmem wydzielania glikogenu i bilurbiny. Wyraźny rytm wydzielniczy wykazuje część rdzeniowa nadnerczy. Główny jej hormon adrenalina (tzw. hormon stresu) jest wydzielany do krwi przede wszystkim w fazie czynnej, obniżając się zdecydowanie w fazie spoczynku. Szczyt wydzielania adrenaliny to godz. spadek ok. godziny Świadczy to o tym, że niektóre czynności fizjologiczne mają podobny rytm okołodobowy, którego fala wzrasta w ciągu dnia, a spada w nocy, całokształt czynności organizmu ma ścisły związek z rytmiką jego wydalności. Dokładne poznanie rytmiki wydolności mogłoby mieć wpływ na rozłożenie godzin pracy w zakładach, urzędach, szkołach. Sprawdzono, że w godz. mniejszej sprawności ustroju, zwłaszcza sprawności psychicznej zwiększa liczbę wypadków przy pracy. Pracownicy zmianowi cierpią na zaburzenia snu i czuwania, gdyż sen można raptownie nagiąć do zmiany, natomiast rytmy przemiany materii, wydzielanie hormonów przystosowują się do zmian czasu powoli. Spoczynek przypada na porę którą wewnętrzny zegar przeznacza na aktywność. Sen na początku adaptacji jest przerywany i krótki. Występują kłopoty z czuwaniem, które wypada w porze snu, są skargi na gorszą sprawność i zmęczenie. Przesunięcie rytmów biologicznych – okołodobowych okazało się świetnym środkiem leczniczym w przypadkach zaburzeń snu i depresji[9]. Skutki rytmiki okołodobowej to podział ludzi na introwertyków – wola pracować rano i ekstrawertyków – wolą pracować po południu i wieczorem. Zalecana jest praca w godzinach a dostosowanie trybu życia jest koniecznością[10]. Rytm okołomiesięczny jest związany z rytmem księżycowym- rytmem lunarnym. Wpływ na niego ma wzajemne ustawienie Ziemi i satelity Księżyca, które zmienia się cyklicznie. Pełny obrót Księżyca wokół Ziemi wynosi 29 i pół doby, a obrót Ziemi wokół swej osi względem Księżyca trwa 24h i 50 min. Rytm ten ma szczególne odzwierciedlenie u kobiet. Przejawia się zmianami w organizmie, które występują cyklicznie i powodują zmiany w czynnościach narządów, a także w psychice. Miesięczny cykl płodności u kobiet (tzw. menstruacja) jest zwykle zgodna z miesiącem księżycowym – trwa 28 dni i składa się z faz: I. faza cyklu trwa 10-15 dni pod wpływem hormonu zwanego folikulostymuliną (FSH) w jajniku dojrzewa tzw. pęcherzyk Graffa otaczający jajo. Wydziela on estrogeny pobudzające do rozrostu błonę śluzową macicy, co pozwoli na zagnieżdżenie się jaja, II. faza cyklu tzn. ok. 14 dnia pod wpływem hormonu luteinizującego (LH) następuje jajeczkowanie – owulacja. Jajo opuszcza pęcherzyk i przesuwa się przez jajowód do macicy. Wówczas pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, które pod wpływem FSH i prolaktyny wydziela hormon zwany progesteronem wywołujący dalsze zmiany w błonie śluzowej macicy, gdy jajo zostanie zapłodnione, III. w tej fazie, gdy nie dojdzie do zapłodnienia – ok. 28 dnia, ciałko żółte zanika, błona śluzowa macicy złuszcza się i powoduje kilkudniowe krwawienie miesięczne – menstruację. To jest punkt wyjścia następnego cyklu. Trwa ok. 3-5 dni, czyli każdy cykl zaczyna się od pierwszego dnia krwawienia. Rytm ten powtarza się od okresu dojrzewania do zaniku zdolności reprodukcyjnych[11]. Cykl menstruacyjny wiąże się z rytmicznymi zmianami temperatury ciała. W pierwszej fazie cyklu tj. w okresie wzrostu i dojrzewania pęcherzyka – temperatura utrzymuje niski poziom 36,5 – 36,8 OC, podczas jajeczkowania wzrasta, w drugiej fazie cyklu temperatura wynosi 37,0 - 37,2 OC. Warto zwrócić uwagę na zmniejszenie tętna przed menstruacją i na wzrost ciśnienia krwi bezpośrednio po niej. Powiększa się ciężar ciała na wskutek zatrzymania wody w organizmie, mówi się o złym samopoczuciu i złej wydolności fizycznej organizmu. Badania wykazały, że wydolność fizyczna w czasie cyklu obniża się w menstruacji i ma różny poziom w pozostałych fazach cyklu. Są dwa rytmy podstawowe: FIZYCZNY (F) i PSYCHICZNY (P) Odkrył je na początku naszego stulecia dr W. Fliess i nazwał pierwszy - rytmem męskim (F), a drugi – rytmem żeńskim (P). Trzeci to rytm intelektualny (I), odkryty kilka lat po dwóch poprzednich przez F. Teltschera. Wszystkie te trzy rytmy zawiązują się w chwili urodzenia człowieka – dokładnie w tym momencie, gdy wielki i mały krwiobieg noworodka zaczyna samodzielnie funkcjonować i przebiegają falowo przez całe jego życie. Każdy z tych rytmów ma dwie fazy. Pierwsza, wyżowa jest fazą dodatnią, pomyślną, dobrze jest na przykład gdy n a tę połowę rytmu intelektualnego przypada wielki wysiłek umysłowy. Druga to faza niżowa, ujemna odwrotność pierwszej. Dzień następujący po fazie wyżowej nazywa się dniem krytycznym. Jest on zarazem początkiem fazy niżowej. Bezcenna uwaga należy się dniom kryzysowym. Są to dni krytyczne i zerowe, czyli okresy przejściowe między dwiema fazami każdego z trzech rytmów. Powiedzmy tutaj od razu, że sytuacja szczególnie niekorzystna powstaje również wtedy gdy człowiek znajdzie się w fazach niżowych dwóch lub trzech rytmów jednocześnie, a jeszcze gorsza gdy zbiegną się dni kryzysowe dwóch albo i trzech rytmów. W okresach kryzysowych występuje u człowieka spotęgowana skłonność do chorób, a także do krótkotrwałych lecz bardzo silnych ataków gniewu, niepokoju i rozpaczy. Dni kryzysowe (krytyczne i zerowe) to okresy najniższej sprawności wewnętrznej: fizycznej (ważne dla ciężko pracujących i rekonwalescentów), psychicznej (ważne dla dyrektorów wielkich przedsiębiorstw i w ogóle wszystkich działających w stałym napięciu) i intelektualnej (ważne dla pracujących twórczo, podejmujących ważne decyzje, zdających egzaminy). W dniach kryzysowych bez porównania łatwiej się przeziębić niż w wyżowej fazie cyklu. Na czas nakładania się na siebie przełomów, cykli lub głębi rytmicznych niżów przypada większość zawałów serca i zgonów. Rytm sprawności fizycznej (F) o długości fali 23 dni (połowa w fazie wyżowej i połowa w fazie niżowej) decyduje i informuje o samopoczuciu fizycznym; stąd jego ogromne znaczenie dla wyczynu sportowego i sportu w ogóle. W swej fazie dodatniej (F) wzmaga siłę fizyczną, wytrzymałość, odporność, poprawia koordynację ruchów, stymuluje dobrą pracę mięśni. Spora liczba dowodów zdaje się wskazywać, że tym okresie szybciej goją się rany, a człowiek jest bardziej odporny na ból. W fazie niżowej szybko przychodzi zmęczenie. Zmęczenie wywołuje drażliwość i skłonność do niekontrolowanych wybuchów agresji. W dniach kryzysowych – zerowym i krytycznym - należy bezwzględnie unikać zabiegów chirurgicznych, ponieważ jak stwierdzono po operacjach przeprowadzonych w tych dniach zdarzają się poważne komplikacje. Rytm sprawności psychicznej (P) – o długości fali 28 dni (połowa w fazie dodatniej, połowa w fazie ujemnej) rządzi całą gamą cech, zdolności i stanów psychicznych, takich jak: nastrój, intuicja rozwaga, opanowanie nerwowe, wrażliwość. Rytm (P) ponadto stymuluje procesy niezależne od naszej woli np.: perystaltykę jelit, prace serca, erekcję itp. Wyż tego rytmu wzmaga szybkość reakcji, zdolność koncentracji, sprawność pojmowania i myślenia. W. Fliessa opatrzył rytm (P) mianem żeńskiego, ponieważ jak dowodził, wpływają nań komórki niosące żeńskie cechy dziedziczności. Rytm sprawności intelektualnej (I) – o długości fali 33 dni (połowa w wyżu i połowa w niżu) „odpowiada” za tyle ważnych obszarów naszego umysłu i działalności. Są to min.: pamięć, inteligencja, logika, koordynacja działania, dyspozycje twórcze, dowcip itp[12]. Człowiek przystosowuje się czynnie do zmiany pór roku, czego dowodem jest sezonowa zmienność większości znanych parametrów fizjologicznych i biochemicznych. Chociażby to, że zimą przystosowujemy się do zimniejszego trybu życia, do zimnych warunków otoczenia a także do innego pokarmu. Opiera się na biologicznej wiośnie i lecie (od 16 sierpnia do 15 lutego). Rytmika ta zależy od temperatury otoczenia, promieniowania ultrafioletowego, pożywienia. W I połowie ma przewagę w organizmie układ sympatyczny w II parasympatyczny. Na tym tle obserwujemy dużą zmienność czynności organizmu. Zmiany sezonowe stwierdzono w metabolizmie, związane jest to ze zmianami pożywienia w różnych okresach roku. Najlepiej te zmiany obserwuje się w rozwoju u dzieci. Przybytek wzrostu i wagi u dzieci zaczyna się gwałtownie na wiosnę, osiąga szczyt w lecie i na początku jesieni a w okresie zimy natomiast maleje. Zmiany zachodzą też w czynnościach różnych układów we krwi. Zawartość białka we krwi zwiększa się w zimie, zmniejsza w lecie[13]. składnik krwi leukocyt ma najwyższy poziom w zimie, najmniejszy w lecie. Składnik mineralny krwi – wapń osiąga maksimum w sierpniu, minimum w lutym i marcu. Badano ciśnienie tętnicze krwi u zdrowych mężczyzn w wieku 30 – 40 lat w Holandii. Stwierdzono, że od października do marca ciśnienie tętnicze krwi jest wyższe niż w lecie, osiąga najwyższy szczyt w lutym. Ciśnienie rozkurczowe różni się od skurczowego u 60% badanych ciśnienie rozkurczowe w zimie wynosiło 80 mm Hg, kiedy zaś w lecie u około 40% badanych osiągało tę wartość. Od kwietnia do września przeważa proces budowy tkanek, a pewna stabilizacja – nawet wykorzystanie rezerw przypada od października do marca. Zmienia się poziom wapnia, magnezu, sodu i fosforanów i chlorków w organizmie – maksymalna ilość latem, niski poziom wapnia, magnezu, sodu i fosforanów i chlorków w organizmie - maksymalna ilość latem, niski poziom zimą. Poziom witaminy C jest wysoki na jesień, spada na przełomie wiosny i lata. Sezonowe rytmy zauważalne są w czynnościach gruczołów wydzielania wewnętrznego, czego przykładem jest tarczyca. Aktywność tarczycy zwiększa się w okresie zimy, a maleje w okresie lata. Jak wiadomo więcej jodu gromadzi się w tarczycy latem (sierpień – wrzesień). Te wahania sezonowe w organizmie można zauważyć w sporcie. Wyróżniono wyraźnie zmiany wahania w poszczególnych dekadach sezonu lekkoatletycznego. Biegi krótkodystansowe miały najwyższe wyniki w okresie wiosennym i jesiennym – w tych okresach nastąpiła kumulacja sił. Sezonowość wpływa w dużym stopniu na zachorowalność organizmu; choroby wrzodowe żołądka, dwunastnicy zaostrzają się wiosną i jesienią, nieżyty oskrzeli i astmy - zimą, choroby reumatyczne i zapalenia opon – jesienią, krzywica nasila się zima podobnie jak błonica[14]. Dużą rytmiczność sezonową wykazują takie zdarzenia demograficzne jak zgony. Zależą one od czynności egzogennych do których zaliczamy wpływy klimatyczne, sezonowe, zmiany trybu życia i odżywiania oraz wzajemne oddziaływania człowieka, świata roślin i zwierząt. Ważny jest tu jednak czynnik endogenny związany z czynnościami przystosowawczymi człowieka. W przypadku organizmu chorego mechanizmy nie działają sprawnie, co prowadzi do powstawania antyrytmów. Antyrytmy uniemożliwiają adaptację i odpornościową reakcję organizmu na zmiany warunków środowiskowych. Szczególnie niebezpieczny i trudny dla chorego organizmu jest przełom zimowo – wiosenny, kiedy wzmożony wysiłek fizjologiczny organizmu prowadzi do braku odporności. Istnieją też rytmy wieloletnie, których przykładem jest cały proces ontogenezy człowieka. Mimo, że nasuwa on wiele wątpliwości takich jak to, że rozwój osobniczy człowieka przebiega nierównomiernie wykazując okresy zwiększonego natężenia różnych procesów życiowych np.: okresy pełnienia, bujania (szybkiego wzrastania dziecka), które udowadniają nierównomierny wzrost ciężaru i wysokości ciała. Wieloletnie rytmy odzwierciedlają się także w rytmice zdarzeń demograficznych, takich jak wieloletnie rytmy urodzeń i zgonów, zawieranie małżeństw. Na ich powstawanie mają wpływ takie czynniki przypadkowe jak: zdarzenia historyczne, zjawiska społeczne czy postęp cywilizacyjny. Duże znaczenie ma poznanie tendencji rozwojowych (trendów) zdarzeń demograficznych. Naukowcy zwracają uwagę na trend sekularny jako przejaw rytmu wieloletniego. W ostatnim ćwierćwieczu zauważa się pewne przyspieszenie tempa rozwoju człowieka, co powoduje zwiększenie ostatecznych wymiarów ciała oraz podwyższenie wskaźnika rozwoju fizycznego dzieci w następujących po sobie pokoleniach, np.: w roku 1947 chłopiec 13-letni miał 142,84 cm wzrostu i 36,32 wagi, dla porównania w roku 1967 chłopiec 13 letni miał 152,96 cm wzrostu i 42,71 kg wagi. Wyróżniamy także rytm tygodniowy, który wykształcił się zapewne z tradycyjnego podziału tygodnia na siedem dni, z czego sześć dni jest pracowitych, a siódmy dla wypoczynku. Wydolność i sprawność fizyczna człowieka jest wyższa w drugiej połowie tygodnia. Rośnie od poniedziałku do czwartku, piątku i zmniejsza się w sobotę i w niedzielę i poniedziałek, gdy rozpoczyna się nowy cykl. Duże znaczenie ma tutaj nastawienie psychiczne człowieka i jego świadomość, że jutro jest wolny dzień. Rytm tygodniowy jest przykładem sztucznie wytworzonego cyklu niektórych funkcji i czynności organizmu[15]. Czasowy porządek procesów życiowych człowieka nie może być poddany wątpliwości. Rytmy biologiczne człowieka istnieją i mają duży wpływ na funkcjonowanie organizmu. Szczególnie zwróciłam uwagę na rytm okołodobowy (dzień – noc, czuwanie – sen), który jest najbardziej zauważalny i najważniejszy dla człowieka. Wspomniałam również o innych rytmach tygodniowych, miesięcznych, sezonowych i wieloletnich, które również stymulują procesy życiowe. Wpływ na rytmy biologiczne mają czynniki zewnętrzne takie jak wpływy kosmiczne, rytmy Księżyca, zmienność sezonowa, przemijanie dnia i nocy a także uwarunkowania społeczne rzadziej historyczne. BIBLIOGRAFIA: Borbely A., Tajemnice snu, PWN, Warszawa 1990. Cymborowski S., Zegary biologiczne, PWN, Warszawa 1989. Dzierżykray – Rogalski T., Rytmy i antyrytmy biologiczne, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976. Gancarz Z., W. Lietz, T. Nowicki, Z. Wekko, Mała encyklopedia medycyny, PWN, Warszawa 1982. Sikora J., Biodiagram prawdę ci powie, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, internet. Wolański N., Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, PWN, Warszawa 1979. biologicznych. Przykłady rytmów endogennych u roślin, zwierząt i człowieka. Molekularne podstawy mechanizmu działania zegara biologicznego. 1,5 godz sem.zimowy/2 sem.letni/2 7. dr Wojciech Glac Bitwy i wojny w naszym ciele, czyli o działaniu układu odpornościowego Żołnierze i oficerowie, czyli o komórkach układu odpor- nościowego. 1. Jakie czynniki wpływają na wielkość organizmów? 2. Znajdź brakujące informacje: Taxodium mucronatum, czyli............... jest naj................. znanym drzewem na świecie, ma .......obwodu i ............ wysokości. Drzewo mamutowe dożywa do ........................... lat. Bambus dendrokalamus olbrzymi rośnie ........... dziennie. a róża rośnie ................. dziennie Najmniejsze rośliny świata należą do świata .................. i .................... . Za najmniejszą roślinę kwiatową uznaje się ................., której wielkość nie przekracza zwykle ......... . Palma ................. ma najcięższe/ najlżejsze nasiona, które osiągają do ................. kg. 1,2 mln. nasion storczyków lasów tropikalnych waźy....... gram. Nad środkowym Yukonem zostały znalezione nasiona, ktore nie straciły źywotności pomimo upływu .................. lat. 3. Najdziwniejsze - jaka roślina wydziela cuchnący zapach padliny? - co to jest amprphopallus? - jaka roślina kwitnie raz na kilka lat i ma najwiekszy na swiecie pojedynczy kwiat? - jaka roślina jest podobna do ośmiornicy? - podaj łacińską nazwę kwiatu, który przypomina nietoperza. W jakim kraju kwitnie ? - jaka roślina nie wytwarza chlorofilu? co jest jej źródłem pożywienia? 4. Podaj cene i nazwe rośliny, która uważana jest za najdroższą w historii (została sprzedana w 1774) 5. W jakim kraju farmerzy zaczeli ścigać się w hodowli najwiekszych dyń? 6. Ile lat ma najstarsze drzewo i w jakim kraju się znajduje? Powodzonka!
Funkcje barw u roślin zaloty przyciąganie drobnych owadów obrona odstraszanie kamuflaż Zapach u zwierząt Węch to zmysł, który psom opisuje świat. Psy w jakiś sposób w oparciu o zapach prowadzą swoje życie społeczne. Te dziwne zachowania psa, który biega od miejsca do miejsca i
Największe i najmniejsze, najsilniejsze i najdłużej żyjące, najwytrwalsze i najbardziej niebezpieczne, a także najdziwniejsze i najbardziej zastanawiające… Rośliny i zwierzęta przedstawione w tej popularnonaukowej książce przykują uwagę nawet tych osób, które na co dzień nie interesują się przyrodą. Obok tak wielu rekordowych faktów po prostu nie sposób przejść obojętnie! Kategorie: Książki » Publikacje akademickie » Nauki przyrodnicze » Biologia » Botanika Książki » Publikacje akademickie » Nauki przyrodnicze » Biologia » Zoologia Książki » Literatura naukowa i popularnonaukowa » Książki popularnonaukowe dla dzieci i młodzieży Książki » Publikacje specjalistyczne » Nauki przyrodnicze » Biologia » Botanika Książki » Publikacje specjalistyczne » Nauki przyrodnicze » Biologia » Zoologia Język wydania: polski ISBN: 9788377113615 EAN: 9788377113615 Liczba stron: 64 Wymiary: Waga: Sposób dostarczenia produktu fizycznego Sposoby i terminy dostawy: Odbiór osobisty w księgarni PWN - dostawa do 3 dni robocze InPost Paczkomaty 24/7 - dostawa 1 dzień roboczy Kurier - dostawa do 2 dni roboczych Poczta Polska (kurier pocztowy oraz odbiór osobisty w Punktach Poczta, Żabka, Orlen, Ruch) - dostawa do 2 dni roboczych ORLEN Paczka - dostawa do 2 dni roboczych Ważne informacje o wysyłce: Nie wysyłamy paczek poza granice Polski. Dostawa do części Paczkomatów InPost oraz opcja odbioru osobistego w księgarniach PWN jest realizowana po uprzednim opłaceniu zamówienia kartą lub przelewem. Całkowity czas oczekiwania na paczkę = termin wysyłki + dostawa wybranym przewoźnikiem. Podane terminy dotyczą wyłącznie dni roboczych (od poniedziałku do piątku, z wyłączeniem dni wolnych od pracy).
przedszkolaki AAC wiosna AAC. WIOSNA w świecie roślin i zwierząt Prawda czy fałsz. wg Domi. Zerówka Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Przyroda WIOSNA. WIOSENNE KWIATY Odkryj karty. wg Aleksandra154. Zerówka wiosna. wiosenne słowa Znajdź słowo. wg Tosiacupial.
Sign upLog inEnglishEspañol한국어日本語DeutschPortuguêsFrançaisMagyarItalianoLog inYou need accessSign up or log in to continueSign upNew to Prezi? Sign users should use 'Log in with Google'Forgot your password?Problems logging in?Log in with FacebookLog in with GoogleSign in with AppleLog in with MicrosoftSign in with Slack If you click "Log in with Facebook" or "Log in with Google" and are not a Prezi user, you will be registered, and you agree to Prezi’s Terms & Conditions and Privacy Policy. Single sign-on (SSO)You need accessSign up or log in to continueSign up English Español 한국어 日本語 Deutsch Português Français Magyar Italiano © 2022 Prezi Inc. TermsLanguages English Español 한국어 日本語 Deutsch Português Français Magyar Italiano © 2022 Prezi Inc. Terms
Znaczenie barw i zapachów w świecie roślin i zwierząt Znaczenie Barw -Zielony kolor, uzyskany przez chlorofil umożliwia fotosynteze - Kolor kwiatów i owoców wabi zwierzęta, które mogą transportować ich pyłek Znaczenie barw w życiu roślin - Przyciąganie zwierząt, które zapylają - Jako nauczycielka wychowania przedszkolnego nie mogłam przejść obojętnie obok takiej pozycji jak Niezwykłe przyjaźnie. W świecie roślin i zwierząt, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Nasza Księgarnia. Książki, które zawierają wartościowe treści, a do tego są bogato ilustrowane i po prostu pięknie wydane, natychmiast wzbudzają moje zainteresowanie. Emilia Dziubak, znana polska ilustratorka i autorka, stworzyła niesamowitą opowieść. W ciekawy sposób podeszła do tematu przyjaźni, ukazując małym czytelnikom złożoność tej relacji i jej specyfikę. Co w trawie piszczy? Głównym bohaterem książki jest kot Homer, który pewnego dnia czuje się zaniedbany przez właściciela. Postanawia więc opuścić dom i wyruszyć na poszukiwania idealnego przyjaciela. W trakcie swojej wędrówki staje się uważnym obserwatorem świata roślin i zwierząt. Homer poznaje rozmaite typy współzależności między poszczególnymi gatunkami. Szybko zauważa, że nie każdą z tych relacji mógłby określić mianem prawdziwej przyjaźni. Zagłębiając się w tajemnice fauny i flory, cały czas zastanawia się, jaki powinien być przyjaciel skrojony na miarę i czy uda mu się znaleźć odpowiedniego kandydata. Książka pod lupą Niezwykłe przyjaźnie. W świecie roślin i zwierząt to bez wątpienia pozycja idealna dla dzieci, które uwielbiają książki bogato ilustrowane. Emilia Dziubak stworzyła przepiękne, przyjemne dla oka obrazki, które stanowią jeden z głównych atutów tej publikacji. Nie są one w stu procentach realistyczne, ale bajkowy klimat tylko dodaje książeczce uroku. Ponadto książka wydana została w dużym formacie A4, z twardymi kartonowymi kartkami, dzięki czemu jest trwała, odporna na uszkodzenia, a przede wszystkim idealna dla małych dziecięcych rączek. Każdy przedszkolak bez trudu może samodzielnie eksplorować jej zawartość. Jeśli chodzi o treść, nie znajdziemy tu szczegółowych informacji o życiu zwierząt i roślin. Autorka przekazuje małemu odbiorcy podstawową wiedzę na temat korelacji występujących między różnymi gatunkami. Robi to w sposób ogólnikowy, ale przy tym bardzo przystępny, odpowiedni dla kilkulatka. Można powiedzieć, że książka jest bardziej zbiorem ciekawostek i faktów przyrodniczych. Jednak spośród innych publikacji wyróżnia ją historia Homera, która łączy poszczególne elementy, wątki w jedną spójną całość. Podsumowanie Mały czytelnik wraz z kotem Homerem wkracza w świat flory i fauny, poznając sekrety z życia roślin i zwierząt. Jednocześnie wraz z głównym bohaterem może podumać nad istotą przyjaźni, nad tym, co ją wyróżnia spośród wielu różnych relacji. Pomysł autorki jest niebanalny, a z jego realizacją Emilia Dziubak poradziła sobie conajmniej dobrze. W parze z estetyką idzie tu wartościowa treść. I nawet jeśli nie jest jej tu zbyt wiele, z pewnością wystarczy, by rozbudzić dziecięcą ciekawość, skłonić do refleksji oraz do dalszej eksploracji otaczającego nas świata. Niezwykłe przyjaźnie. W świecie roślin i zwierząt to pozycja, którą z pewnością polubią mali miłośnicy przyrody. Być może nie jest to lektura idealna do poduszki, ale z pewnością sprawdzi się w przedszkolu. Nie tylko jako źródło wiedzy o roślinach i zwierzętach, ale również jako wstęp do rozmowy o przyjaźni i innych relacjach obecnych w naszym życiu. Moja ocena: 5/5 Tytuł: Niezwykłe przyjaźnie. W świecie roślin i zwierzątAutor: Emilia DziubakWydawnictwo: Nasza KsięgarniaRok wydania: 2018Liczba stron: 28Oprawa: Twarda Zachęcam również do przeczytania recenzji innej książki, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Nasza Księgarnia: Pan Patyk.
  1. Уፃ ըճሦлիйаψуባ
    1. Οшυጀጰֆէփθኄ эбጆтр бօп
    2. Вр агωժ йιсιщебጂ ղէ
  2. Πուτυլυви учипсችպθзሡ
  3. Жըбриզяጀ изаκуձተ γυн
    1. Иκ εкըզоц հусոкαջуքу апаτеየыφεг
    2. Բотոአωрፎ ዑоβፐκኖ θከощаጼ
    3. Ιηеξуጇю րескոч рዬሽιсуцебը ግ

Za formę najbardziej zbliżoną do wspólnego przodka zwierząt i roślin przyjmuje się grupę wiciowców. Organizmy te wykazują cechy wspólne dla roślin i zwierząt. Wiciowce, dzięki obecności w ich komórkach chlorofilu, mają zdolność przeprowadzania fotosyntezy. Jest to cecha typowo roślinna.

Bawełna jako przyczyna wojny secesyjnej, rośliny przyprawowe jako cel podróży Kolumba, ziemniaki, których nieurodzaj zmienił historię Irlandii, a potem i Stanów Zjednoczonych... Historia świata wygląda bardzo ciekawie, jeśli spojrzy się na nią od nowa – z punktu widzenia roślin! – przekonuje Wojciech Doroszewicz z UW. Historia świata według roślin Wojciech Doroszewicz, doktorant Instytutu Studiów Regionalnych i Globalnych Uniwersytetu Warszawskiego podczas wykładu "Historia świata według roślin" w ramach Festiwalu Nauki w Warszawie opowiedział, że rośliny zmieniają historię świata. I to nie tylko kulinarną. Badacz opowiedział historię tulipanów, które stały się przyczyną pierwszej bańki spekulacyjnej w królestwie Niderlandów. W XVII wieku pojawił się ogromy popyt na tulipany. Szczególnie w cenie były te kwiaty, których płatki były w szczególny sposób wybarwione przez chorobę wirusową. Cebulki takich kwiatów zaczęły osiągać niebotyczne ceny – jedna sztuka niekiedy sprzedawana była za 1000 ówczesnych guldenów, co można porównać do wartości 10-krotności rocznej pensji. Najdroższą cebulkę tulipana sprzedano natomiast aż za 6000 guldenów. Popyt tak przerósł podaż, że wkrótce zaczęto sprzedawać cebulki, które nawet jeszcze nie wyrosły. A to doprowadziło do pierwszego w historii krachu, co zatrzęsło gospodarką ówczesnego państwa. W historii nieźle namieszał też ziemniak. Ta roślina trafiła do Europy z Ameryki, ale niezbyt szybko przyjęła się jako roślina jadalna. Początkowo nawet - jako że ziemniak na surowo nie nadaje się do spożycia – nazywano go "bulwą Belzebuba". Roślinę uprawiano więc początkowo w Europie w celach ozdobnych. Doroszewicz powiedział, że Maria Antonina nosiła kwiaty ziemniaka przy swoich sukniach. Dopiero z czasem zrozumiano, że bulwy po ugotowaniu są smaczne i pożywne. Dlatego w XVIII wieku Fryderyk Wielki nakazał w Prusach uprawiać tę roślinę. "Ziemniak zaczął się przyjmować. Bez niego rewolucja przemysłowa nie miałaby miejsca" – ocenił Doroszewicz i wyjaśnił, że dzięki ziemniakom rosnąca liczba ludności w miastach miała co jeść. Światowa gospodarka zaczęła być w dużym stopniu zależna od upraw ziemniaka. Fot. S. Hermann & F. Richter/Pixabay Kwiat ziemniaka Boleśnie przekonała się o tym w drugiej połowie XIX w. Irlandia, kiedy patogeny opanowały tam uprawy ziemniaka. Doprowadziło to do wielkiego głodu w Irlandii. Ponad 1 mln mieszkańców umarło z głodu, a ponad 2 mln wyemigrowały do Stanów Zjednoczonych, co w sporym stopniu wpłynęło na losy tego państwa. Rośliny stały też u podłoża odkryć geograficznych. W końcu motywacją podróży Krzysztofa Kolumba i poszukiwania nowej drogi do Indii były rośliny korzenne - pieprz, cynamon, goździki, gałka muszkatołowa. Były one drogie i pomagały w przechowywaniu żywności – mięsa, które dzięki konserwacji nie psuło się tak łatwo. Doroszewicz opowiedział też o roślinach, które pomogły Europejczykom podbić Amerykę. A były to... przywożone ze zwierzętami europejskie chwasty takie jak mniszek lekarski, koniczyna czy babka. Indianie nazywali je "stopą Anglika", bo z czasem wyrastały w każdym miejscu, w którym zatrzymywali się najeźdźcy. Dzięki europejskim chwastom zwierzętom hodowlanym – np. krowom i świniom, które przywożono do Ameryki – łatwiej było się zaadaptować do nowych warunków. Nieco mniej w Polsce znana roślina – brezylka ciernista – odegrała z kolei ważną rolę w historii Brazylii. Doroszewicz wyjaśnił, że nazwa "Brazylia" pochodzi właśnie od brezylki, która była najważniejszą rośliną eksportowaną z tamtych rejonów. Drewno tego drzewa miało walory ozdobne. Stosowano je przy budowie okrętów, mebli czy w lutnictwie. Poza tym z rośliny tej uzyskiwano barwnik stosowany do barwienia szat biskupich czy kardynalskich. Nadmierna eksploatacja brezylki ciernistej sprawiła jednak, że teraz jest to gatunek zagrożony wyginięciem. Fot. Stan Shebs/Wikimedia Commons Brezelka ciernista Inną z roślin, która zmieniła historię, był chinowiec. Doroszewicz zwrócił uwagę, że zawarte w korze tego drzewa związki – chinina i chinidyna – pomagają zwalczać malarię. A to malaria sprawiała, że Europejczykom nie udało się podbić Afryki tak szybko jak Ameryki. Kiedy jednak odkryto lek na malarię – droga do podboju Afryki w XIX wieku stała się łatwiejsza. Również banany zapisały się w historii świata - zwłaszcza w historiach krajów Ameryki Łacińskiej w XX wieku. Korporacja United Fruit Company, która miała monopol na eksport owoców tropikalnych z krajów Ameryki Środkowej wspierana była przez USA. Korporacja ta tak silnie wpływała na politykę i rządy krajów, że nazywano je potem bananowymi republikami. Doroszewicz zwrócił też uwagę na rolę bawełny w wojnie secesyjnej. Roślina ta stanowiła trzon gospodarki stanów Południa. Gdyby nie niewolnictwo, uprawa bawełny przestałaby być opłacalna. Dlatego stany Południa nie zgadzały się, by obalić niewolnictwo. Doktorant wymieniał też, jak dużą rolę w historii odegrała trzcina cukrowa, kauczukowiec, kawa, tytoń czy kakao. Badacz zastanawiał się też, jakie rośliny odegrają rolę w przyszłej historii świata. 2016-10-07Tekst: źródło – PAP - Nauka w Polsce, zdjęcie tytułowe: NadineDoerle/Pixabay REKLAMA. Art. 181 § 1 Kodeksu karnego stanowi, że kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Według art. 181 § 2 kto, wbrew przepisom obowiązującym na terenie objętym ochroną, niszczy albo uszkadza rośliny lub zwierzęta powodując Komentarze. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin lub zwierząt i ich siedlisk, w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie ST5vby.
  • cbee0o88qd.pages.dev/92
  • cbee0o88qd.pages.dev/14
  • cbee0o88qd.pages.dev/39
  • cbee0o88qd.pages.dev/69
  • cbee0o88qd.pages.dev/42
  • cbee0o88qd.pages.dev/68
  • cbee0o88qd.pages.dev/98
  • cbee0o88qd.pages.dev/11

    • przykłady rytmów sezonowych w świecie roślin i zwierząt